Dr.Mert Nazik, Medikritik için yazdı...
Tüm dünyayı etkisi altına alan salgın nedeni ile her yerden yoğun bir bilgi yağmuru altındayız. Kimi bilgiler gerçek kimileri ise çarpıtılmış oluyor. Bu bilgilerden biri de hastaların koku duyusunun bozulduğuna dair. Peki koku duyusu Koronavirüs’ten etkilenir mi? Etkileniyorsa nasıl olur?
KOKU NEDİR?
Koku Türk Dil Kurumu'na göre "Nesnelerden yayılan küçücük zerrelerin burun zarı üzerindeki özel sinirlerde uyandırdığı duygu" olarak tanımlanır. Koku duyusunun oluşum mekanizmasında ise çeşitli faktörler rol oynar. Bu faktörler; algıladığımız molekülün özelliği, hava yolunun açıklığı, olfaktör hücrelerin sağlamlığı ve beyindeki yolakların sağlamlığı olarak kabaca belirtilebilir.
Burun içindeki koku fizyolojisine baktığımızda, her şey koku duyusuna sebep olacak molekülün hava yolu ile burun içine girmesi ile başlar. Ancak giren havanın yalnızca %15'lik kısmı olfaktör alandan yani burnun tavan kısmından geçer. Molekülün hücreler tarafından algılanabilmesi için ise mukus içerisinde çözünmesi gerekir. Çözündükten sonra hücre yüzeyinde reseptörlere bağlanarak uyarı oluşturabilecek elektriksel aktiviteyi başlatmış olur. Burundan sonraki yolun ise daha karmaşık olması sebebi ile o sisteme değinmeyeceğim.
KOKU BOZUKLUKLARI VE TANISI
Koku bozukluğu tahminen toplumun %21,6'sını etkileyen körlük ve ciddi sağırlıktan daha sık görülen bir durumdur. Elbette bu bozukluk tam koku almama olarak tanımlanan "anosmi" durumu değildir. Kokulara aşırı hassasiyet, kokuları az duyma (hiposmi), tüm kokuların yerine tek bir koku duyma, kokuları farklı duyumsama gibi sorunlar koku bozuklukları içerisine girerler.Bu bozuklukların tanısında kullanılan esas olarak 2 farklı yöntem grubu vardır: psikofizik testler ve elektrofizyolojik testler. Psikofizik testlerde hastanın ifadesine göre sonuçlar çıkarken diğer test yöntemi daha objektif sonuçlar verir ancak uygulanması bazı sebeplerden dolayı zorluklar barındırmaktadır. Günümüzde koku bozuklukları için altın standart olarak belirlenmiş bir test mevcut değildir.
COVİD-19 İLE KOKU BOZUKLUĞU İLİŞKİLİ OLABİLİR Mİ?
Viral üst solunum yolu enfeksiyonlarında koku bozukluğu olması, beklenen bir durumdur. Bu durumun olasılığı Rhinovirus, Parainfluenza, Ebstein-Barr virüsü ve bazı Koronavirüslerde biraz daha fazladır. Covid-19 salgını ile ilişkisi de birçok araştırmaya konu olmuştur.Çok merkezli (Belçika, İtalya, Fransa ve İspanya), 417 Covid-19 hastasının katıldığı bir çalışmada hastaların 357'sinde (%85,6) enfeksiyonla ilişkili koku bozukluğu saptanmıştır. Bunların 284'ü (%79,4) hiç koku alamadığını, 73'ü (%20,4) az koku aldığını ifade etmiştir.İtalya'da yapılan bir çalışmada 59 Covid-19 hastasının 20'sinde koku veya tat alma bozukluğu, 11'inde ise hem tat hem de koku alma bozukluğu olduğu ve bu hastalardan 12'sinde şikayetlerin hastaneye yatışlarından önce başladığı ortaya konmuştur. Yine İtalya'da yapılan ve enfekte sağlık çalışanlarının çoğunluğu oluşturduğu 72 hastalık bir çalışmada 44 kişide (%61,1) hastalık süresince koku bozukluğu olduğu ifade edilmiştir. 34 hastada tamamen koku duyusu yokluğu, 8 hastada az koku alma, 2 hastada ise farklı koku duyma gözlenmiştir.ABD'de yapılan bir çalışmada 169 SARS-Cov-2 pozitif saptanan hastanın 128'inin koku duyusu ile ilgili bilgilerine ulaşılmıştır. Bu hastaların 26'sı (%20,1) hastaneye yatarak tedavi görmüştür. Yatarak tedavi gören hastalarda yatış yapılmayan gruba oranla belirgin olarak tam koku kaybının az olduğu (%26,9) verisine ulaşılmıştır. Koku kaybı olmayan hastalar ile karşılaştırıldığında koku kaybı olan hastaların 10 kat daha az oranda hastaneye yatış yaptığı gözlenmiştir. Aynı ülkeden çıkan başka yayında grip benzeri semptomları olan 59 SARS-Cov-2 pozitif ve 203 SARS-Cov-2 negatif hastanın bulguları değerlendirilmiştir. PCR testi negatif sonuçlanan hastaların %16'sında koku duyusu etkilenmesi görülürken pozitif sonuçlanan hastaların %68'inde koku duyusu etkilenmesi görülmüştür. Pozitif hastaların iyileşme sürecine bakıldığında diğer bulguların iyileşmesi ile koku duyusunun iyileşmesi eş zamanlı olmuştur. Bu yayında da koku duyu bozukluğu olan hastaların çoğunluğunun hastaneye yatış ihtiyacı olmadığı saptanmıştır. Influenza virüs ile SARS-Cov-2 ile enfekte hastalar arasında karşılaştırmaya dayalı çalışmada, yeni başlayan koku ve tat duyusu bozukluğu verileri mektup anketi çalışmasıyla toplanmıştır. 79 hasta SARS-Cov-2, 40 hasta da İnfluenza virüs ile enfekte olarak çalışmaya dahil edilmiştir. SARS-Cov2 hastalarında tat ve koku duyusu bozukluğunun görülme oranı diğer gruba göre belirgin yüksek bulunmuştur (Sırasıyla %39,2 ve %12,5). İran'da yapılan çalışmanın sonucu ise çok daha ilginçtir. 60 hasta üzerinde UPSIT koku testi ile yapılan kantitatif çalışmada sadece 1 hastanın tam koku aldığı, geriye kalan 59 hastanın (%98) herhangi bir seviyede koku bozukluğu yaşadığı tespit edilmiştir. Çin'de salgının ilk zamanlarında 214 hasta verileri ile yapılan çalışmada ise sadece 12 hastada (%5,6) koku etkilenmesi görülmüştür.
NEDEN?
Yapılan çalışmalarda henüz belirgin bir sebep tanımlanmamış ancak birçok hipotez sunulmuştur. Virüsün hücre içine girmesine aracılık eden ACE-2 reseptörlerinin koku epitel hücrelerinde fazla miktarda bulunmasının, bu hücrelerin etkilenme ihtimalini artırdığı yönünde iddialar vardır. Yine aynı sebeple koku sinirinin de etkilenmiş olabileceği bildirilmiştir. Başka bir teori ise burunda virüse karşı verilen tepki sonucu oluşan doku ödemi ve buna bağlı burun içi hava kanallarının daralması ile kokunun yeteri kadar koku hücrelerine ulaşamamasıdır. Çok az yerde bahsedilen diğer olasılık, virüsün direkt olarak koku sinirini ve bunun burun tavanında bulunan merkezini (olfaktör bulbus) etkilemesidir.
SONUÇ
Yapılan yayınlar ışığında, dünyanın farklı bölgelerinde sebebi kesin olarak ortaya konulamasa da koku duyu bozukluğu ile Covid-19 hastalığı arasında ilişki olduğu açıklanmıştır. Yapılan yayın ve yayınlardaki örneklem sayılarının az olması henüz bir genelleme yapmak için yeterli değildir. Salgın dönemi atlatıldıktan sonra yapılacak araştırmalar ile belki de elimizde çok farklı sonuçlar olacaktır.
Dr. Mert Nazik
Kaynakça
1- KANDEMIR, Süheyla; MULUK, Nuray Bayar. Koku fizyolojisi ve koku testleri: Derleme. Turkish Journal of Clinics and Laboratory, 2016, 7.2: 48-53.
2- EVREN, Cenk; YIĞIT, Volkan Bilge; ÇINAR, Fikret. Koku fonksiyonunun subjektif değerlendirilmesi. Kulak Burun Bogaz Ihtis Derg, 2015, 25.1: 59-64.
3- FRASNELLI, Johannes; HUMMEL, Thomas. Olfactory dysfunction and daily life. European Archives of Oto-Rhino-Laryngology and Head & Neck, 2005, 262.3: 231-235.
4- WHITCROFT, Katherine L., et al. Patterns of olfactory impairment reflect underlying disease etiology. The Laryngoscope, 2017, 127.2: 291-295.
5- GIACOMELLI, A., et al. Self-reported olfactory and taste disorders in SARS-CoV-2 patients: a cross-sectional study [published online March 26, 2020]. Clin Infect Dis.
6- LECHIEN, Jerome R., et al. Olfactory and gustatory dysfunctions as a clinical presentation of mild-to-moderate forms of the coronavirus disease (COVID-19): a multicenter European study. European Archives of Oto-Rhino-Laryngology, 2020, 1-11.
7- VAIRA, Luigi Angelo, et al. Objective evaluation of anosmia and ageusia in COVID‐19 patients: Single‐center experience on 72 cases. Head & Neck, 2020.
8- YAN, Carol H., et al. Self‐reported olfactory loss associates with outpatient clinical course in Covid‐19. In: International Forum of Allergy & Rhinology. 2020.
9- BELTRÁN‐CORBELLINI, Álvaro, et al. Acute‐onset smell and taste disorders in the context of Covid‐19: a pilot multicenter PCR‐based case‐control study. European Journal of Neurology, 2020.
10- MOEIN, Shima T., et al. Smell dysfunction: a biomarker for COVID‐19. In: International Forum of Allergy & Rhinology. 2020.
11- YAN, Carol H., et al. Association of chemosensory dysfunction and Covid‐19 in patients presenting with influenza‐like symptoms. In: International Forum of Allergy & Rhinology. 2020.
12- MAO, Ling, et al. Neurologic manifestations of hospitalized patients with coronavirus disease 2019 in Wuhan, China. JAMA neurology, 2020.
Yeni yorum ekle