Dünyada sağlık bakımı ülkeler için ulusal bir değer olarak kabul edilmesine karşın farklı kültürel yapıların, coğrafi yaşam alanlarının, yaşlı nüfus popülasyonunun ve bölgelerin eğitim düzeyinin sağlık ihtiyaçlarına olan önceliğini değiştirmektedir. Toplumun refah düzeyinin artması ve kişisel öz bakım bilincine sahip olmaları için insanların sağlık bakım ihtiyaçlarına ulaşabilmeleri ve kolaylıkla yardım alabilmelerini sağlamalıyız. Bundan dolayı sağlık bakımında önümüze çıkan en büyük engel eşitsizliktir. Yüksek performanslı sağlık sisteminin sağlanmasında eşitsizliklerin ortadan kaldırılması ve sağlığın sosyal belirleyicileri arasında, politika oluşturulurken uygun ve kaliteli bakımı sağlayan hemşirelerin olması gerektiğini savunuyoruz.
Avrupa Ruh Sağlığı Ağı (Mental Health Europe -MHE) tarafından 2018 yılında yayımlanan “Dışlanmayı Anlama ve Haritalama-Avrupa’da kurumsal, zorunlu/istemsiz ve topluluk-temelli ruh sağlığı hizmetleri ve uygulamaları” adlı raporda, ülkelerde reformlar yapılmış olsa da, sosyal hizmet ve sağlık otoriteleri arasındaki zayıf işbirliği, topluluk temelli hizmetlerle uyumlu insan haklarının eksikliği, kurumdan kuruma geçiş ve masrafları kısma gibi çeşitli sıkıntıların olduğunu gözler önüne sermektedir. Rapora göre Orta ve Doğu Avrupa’da, AB fonlu kurumsallaştırma programları çok yavaş uygulanmaktadır. Bu programların daha aktif hale gelebilmeleri için politika belirleyicilerinin yeterli sayıda alanında profesyonelleşmiş (özellikle halk sağlığı ve psikiyatri alanında uzmanlaşmış) hemşire açığını kapatmaları, hemşire eğitim programlarına mali destek sağlamaları ve toplum sağlığını iyileştirme programlarında hemşire iş birliğine önem vermeleri gerekmektedir. Bu atılımı dünyada ilk olarak Yeni Zelanda hükümeti 2019 yılında vatandaşların ruh sağlığının iyileştirilmesi ve mutluluğunun artırılmasına yönelik 1,9 milyar dolarlık bütçe ayırarak dünyada bir ilki gerçekleştirmiştir. Biz hemşireler olarak da toplumun her kesimine dokunabilme gücümüz olduğundan bu sağlık hizmetlerinin tüm insanlara ulaşmasını sağlamada bir rolümüz ve sorumluluğumuz olduğunu hatırlatmak istiyoruz. Hemşireler sağlık camiasının yaklaşık %50’sini oluşturmaktadır. Dünya da 20 milyon, ülkemizde 198 binin üstünde hemşire toplum sağlığının değişmesinde önemli bir güçtür.
Toplum sağlığının güçlenmesinde,insanların bakım gereksinimlerini doğru ihtiyaç noktalarında sağlayabilmek gerekir. Kişinin hastaneden ayrıldıktan sonra da gerek ruh sağlığı gerek evde bakım hizmetini almada ulaşılabilir sağlık profesyonelleri olarak hemşireler öne çıkmaktadır. Bunun en somut örneği olarak Batı Avustralya’daki Cockburn City bölgesinde hemşirelerin (PH/Nurse Practitioner) liderlik yaptığı ücretsiz olarak sağlanan birinci basamak bakım hizmet merkezinin var oluşudur.
Geleceğin şekillenmesinde sağlık bakımına ihtiyacı olan toplum ile politika yapıcıların pandemi gibi önemli toplum sağlığı sorunlarında kaliteli bakım veren ve ön cephede mücadele eden en büyük sağlık profesyoneli olan hemşirelere özel önem verilmesini gerekli kılar.
Hastalıkların ortaya çıkardığı çoğu toplumsal sorunun, kişiler tarafından ciddi sıkıntılar çekecek kadar içinden çıkılmaz olması bir zorunluluk değildir. Çünkü uygun maliyetli müdahaleler, yerinde tedavi ve rehabilitasyon bu sorunların önlenebilir olduğunu pandemi sürecinde tüm dünyaya göstermiştir. Öyleyse sağlık bakımına yeni bir çağ atlatarak toplumun ihtiyaçlarına yanıt veren yeni sağlık sistemini nasıl ve kimlerle oluşturabiliriz? Bu yeniliğin küresel anlamda hayata geçirilebilmesi için tüm sağlık camiasının eylemlerde birlikte rol alması ve kararlarda homojen bir sağlık ekibi ile çalışması gereklidir. İleri sağlık sisteminde amaç, hastalığın iyileştirilmesinden ziyade hastalığı önleme ve erken müdahale olmalıdır. Bunun için insanların ihtiyaçları hakkında bütüncül bir algı oluşturmak hedeflenmelidir. Oluşturulmak istenen algıda sağlık profesyoneli olan hemşirelerin, toplum sağlığı merkezlerinde daha aktif rol alması için gerek eğitim gerek politik adımlar bir an önce atılmalıdır. Ülkemizde koronavirüs salgını için oluşturulan bilim kurulunda, Türk Hemşireler Derneği tarafından hemşire bulunmasını talep etmesi toplum sağlığında hemşirelerin algı oluşturabilecek güce sahip olduğunu içindir.
Toplum sağlığı için hemşireler mesleğin ilk eğitim gününden itibaren kişilerin sosyal ve çevresel sorunlarını hastalıklarla ilişkilendirebilmek için çeşitli entegre eğitimin basamaklarını sabırla tek tek tırmanırlar. Bunu hemşireler tarafından oluşturulan Birey Tanıtım Formu’nda Rol/İlişki Şeklibaşlığı altındaki veri toplama basamağında görebiliriz. Kişilerin sosyal sorunlarını tespit ederek kısıtlı imkanlar dahilinde bakım ve rehabilitasyon için en iyi koşulu belirleyen ve hastayı/bireyi bu duruma adapte ederek yıkıcı sağlık krizinin önüne geçen kişi hemşiredir.
National Academy Of Medicine tarafından oluşturulan uzman bir komitehemşirelik mesleğinin, ABD’de bir sağlık kültürü oluşturmasına, sağlık eşitsizliklerini azaltmasına ve insanların refahının iyileştirilmesinde kilit meslek grubu olduğuna inanmaktadır. Komite, 2020-2030 yılları arasında beklenen sağlık ve sosyal bakım taleplerini karşılama konusunda mesleğin kapasitesi hakkındaki değerlendirmelerini bildirmek için bir rapor hazırlamaktadırlar. Bu komite ABD hükümeti tarafından desteklenmekte ve hemşirelik mesleğinin mevcut bilim ve teknolojiyle entegre olarak ilerlemesi için finansman sağlamaktadır. Bizim hükümetten olan beklentimiz ise sağlığın sosyal belirleyicileri olan hemşirelerin, sayısal ve niteliksel olarak artırılması için gerekli desteğin bir an önce sağlanmasıdır.
Kemal YILMAZ
İzmir Bakırçay Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Hemşirelik Esasları Bilim Dalı Yüksek Lisans Öğrencisi, Ege Üniversitesi Hastanesi Acil Tıp Hemşiresi