Geçtiğimiz günlerde Arjantin Sağlık Bakanlığı, COVID-19’ dan taburcu olan bir kişinin ‘Kara Mantar’ olarak bilinen mukormikoz hastalığına yakalandığını doğrulamasıyla, 1885 yılından bu yana 929 olgu görülmüş iken son bir ayda böylesi bir artış ve yayılım tüm dünyayı endişelendirmektedir. Nadir görülen ve burun, göz ve bazen de beyni etkileyen bu agresif mantar enfeksiyonu ölümcül olabiliyor. COVID-19 tedavisinde kullanılan ve bağışıklık sistemini baskılayan ve diabetes mellitus gelişimine sebep olan steroid kullanımındaki artışın bu enfeksiyonun artmasına yol açtığı sanılıyor.
Mukormikoz benzer özelliklere sahip Mucorales takımı küf mantarlarından Mucor, Rhizopus veya Absidia’nın oluşturduğu, organ tutulumu ile karakterize hastalıklara verilen ortak bir isimdir. Toprak, bitki, dışkı veya çürüyen meyve ve sebzelerde bulunan mukor küfüne yol açan mantar ile temas sonucu meydana gelmektedir. İnsandan insana veya hayvandan insana bir bulaş söz konusu değildir. Çok nadir görülen bir enfeksiyondur ve en sık görülen klinik form rinoserebral tutulumdur. Buna ek olarak akciğer, deri, gastrointestinal sistem, santral sinir sistemi tutulumları da görülmektedir. Mukormikoz hastalarında ortaya çıkan belirtiler arasında, burun etrafındaki deride siyahlaşma veya renk değişmesi, burunda kanama veya tıkanma, göğüs ağrısı, nefes darlığı, öksürükle kan gelmesi, gözde şişme veya ağrı, bulanık veya çift görme ve son aşamada da körlük yer alıyor.Damar invazyonu sonucu oluşturduğu trombüsler distalde nekroz ve infarkt oluşturur, MSS’ ye yakın oluşu ile kan ve sinirler yolu ile taşınarak MSS’ yi de etkileyebilmektedir. Görülme sıklığı ağustos ve eylül aylarında artmaktadır.
Risk faktörleri arasında; diabetes mellitus, kronik metabolik asidoz, deferoksamin tedavisi, demir yüksekliği, immünsüpresyon, cilt ve yumuşak doku hasarı ve intravenöz ilaç kulanımı sayılabilir. Pandemi dönemi göz önüne alındığında COVID-19 enfeksiyonu geçiren hastaların çoğunluğunda bu risk faktörleri mevcuttur. Mukormikozun diabetik hastalarda daha sık görülmesi bu hastalarda transferrinin demir bağlama kapasitesinin azalmasına ve mantarların serumdaki demiri daha kolay kullanarak daha çabuk üreyebilmesine bağlanmaktadır. Ayrıca ketoasidozda mantar üremesi hızlanmakta, mantar çoğaldıkça daha fazla vasküler invazyon yaparak iskemiyi ve dolayısıyla asidozu artırarak kısır döngü oluşturmaktadır. COVID-19 tedavisinde kortikosteroid kullanımına bağlı diabetes mellitus gelişmesi ise enfeksiyonun oluşumuna zemin hazırlamaktadır.
Mukormikoz tedavisinde, altta yatan hastalığın kontrol altına alınması ve antifungal tedavinin yanısıra cerrahi debridman önerilmektedir. Antifungal olarak öncelikle konvansiyonel amfoterisin B tercih edilmelidir. Mukormikozda farmakolojik tedavi ile birlikte cerrahi mutlak olarak önerilmekteyse de literatürde sadece antifungal tedavi ile iyileşen hastalar da bildirilmiştir. Tedavide geç kalınmış vakalarda ise enfeksiyonun beyne ulaşmaması için gözün cerrahi operasyon ile alınması gerekiyor. Bazı vakalarda hekimlerin iki gözü birden alması, çok nadir vakalarda ise çene kemiğini alması gerekebiliyor. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi verilerine göre mukormikoz vakalarının yüzde 54'ü ölümle sonuçlanırken bu oran hastanın genel durumu ve enfeksiyonun vücudun hangi kısmını etkilediğiyle bağlantılı olarak değişebiliyor. Hindistan'daki vaka artışında, hastanelerdeki ortamın ve cihazların hijyenik olmamasının da etkili olabileceği düşünülürken bu konudaki araştırmalar hala devam ediyor. Bu artışa, düşük oksijen oranı, diyabet, bağışıklığın baskılanması, hastanede solunum cihazına bağlanma ve uzun süreli kalış gibi birçok etkenin rol almış olabileceği de ifade ediliyor.
ECZ. ASIM EMRE BİÇER
KAYNAKLAR:
https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-57332292
Turhan Ö.et al. Rinoserebral Mukormikoz: Bir Olgu Sunumu. ANKEM Derg;18(4):228-230 (2004)
Roden M.M. Clin Infect Dis (2005)
Chayakulkeeree M. Eur J Clin Microbiol Infect Dis (2006)