Ayak sağlığı son yıllarda giderek önem kazanmakta ve buna bağlı olarak ayak sağlığı ile ilgili hizmetler gelişen teknoloji ile birlikte kişilerin hayatında önemli yer kaplamaktadır. Ayaklarımızın en az %95’i sağlıklı doğarken hareketsizlik, aşırı kilo, ayak bakımını önemsememe, uygun olmayan ayakkabı seçimleri ve bazı kronik hastalıklar ayak sağlığımızı olumsuz yönde etkiler.Buna bağlı oluşan duruş bozuklukları ,denge sorunu , yük dağılımı bozuklukları, ayak şekil bozuklukları ve deformasyonları oluşur.
Ortotist-Prostetistler,ortopedi uzmanları,podologlar vs. bireylere ayak sağlığı bilinci oluşturmak ,ayak sorunları hakkında farkındalığı sağlamak , riskli durumları erken saptayarak kişileri bilgilendirmek konusunda hizmet vermektedir.Karşılaşılan sorunları en etkin tedavi yöntemleri ile zamanında tedavi ederek kişinin yaşam kalitesini attırmaktadır.
Ayak sağlığının korunması ve varsa sorunlarının tedavi edilmesi kişilerin genel sağlığı açısından önemlidir. Çünkü vücudun tüm yükünü çeken ayaklardır. Ayaklarda meydana gelebilecek bir sorun tüm iskelet sistemini etkilemekte ve çeşitli ağrı ve hastalıklara neden olmaktadır.
Ayak tabanında iki tür deformasyon oluşur. Bunlardan ilki esnek deformite diğeri sert deformitedir. Esnek deformiteler düzeltilebilirlerse de sert deformitelerde durum kalıcı hale gelmiştir, her iki ayakta şekil farklılığı oluşmuştur. Bu deformiteler için ayak tabanlıkları özel olarak tasarlanır ve ayaklardaki yük dağılımının eşit şekilde yine doğru orana dönmesi için ayakkabı içerisinde gerekli ve sağlıklı birer araç olarak kullanılırlar. Deformitenin sertliğine ve esnekliğine bağlı olarak kişiye özel tabanlık da esnek veya sert olacaktır. Yumuşak bir deformiteye sahip olan ayak tabanında kullanılacak olan ayak tabanlığı ayağın ilk günkü düzgün anatomik yapısına dönmesi için çalışacak bir araç gibi tasarlanır. Sert deformitelerde bir düzelme beklenemezse bile ayak tabanlarına dağılan yük miktarını eşit şekilde dağıtılması sağlanarak başka ağrıların ve hasarların oluşması önlenmiş olur. Kişiye Özel Tabanlık lar deformiteyi düzeltmek için değil bu deformiteden kaynaklanan şikayetlere çözüm olmak için tasarlanırlar.
Ayaklarda görülen birçok rahatsızlığın tedavisinde kişiye özel tabanlık kullanılmaktadır. Başta pes palnus(düztabanlık), pes cavus(aşırı kavisli ayak), içe ve dışa basma sorunları, nasırlar, tendonlardan kaynaklı rahatsızlıklar kişiye uygun özel tabanlık kullanımı ile tedavi edilmektedir.
Kişiye özel tabanlık nedir?
Ayak tabanımız çok özel ve hassas duyarlı noktalara sahiptir. Ayak tabanımızın bu hassas noktaları binlerce yıldır bilinen ve refleksoloji ilmiyle açıklanan noktalardır. Bu noktalardan bedenimizin tümüne ulaşılır. Bu nedenle ayak tabanımızın sağlığı çok önemlidir.
Fizyolojik olarak ince kiriş ve kaslardan, etkin kemiklerden ve birçok eklem yüzeyinden oluşan karmaşık bir sisteme sahiptir. Yetişkin kişiler günlük hayatlarında sık sık ayaklarını düşünürler çünkü ya ağrı çekerler ya da şişmesi veya sızlaması gibi sorunları taşırlar. Kişiye özel tabanlık ile bu sorunlar aşılabilir.
Yürüme analizi ile eklem hareketlerini sağlayan basınç, tork, moment gibi etkenler ile açısal büyüklükler, ivme gibi etkenler incelenerek kişinin ayak taban ölçüsü alınmaktadır. Bu
ölçümlendirme sonucunda kişiye özel, bilgisayar destekli cad cam üretimi tabanlık yapılmaktadır.
Kişiye özel CAD CAM tabanlık yapımında öncelikle ayak tabanındaki basınç dağılımı eşitlenerek tabanlık tasarlanmaktadır. Ayak deformitesi olan hastaların öncelikle ayak analiz cihazı ile taban taraması yapılarak detaylı ayak haritaları çıkarılmaktadır. Böylelikle hastaların tam da ihtiyacı olan kişiselleştirilmiş tabanlıklar tasarlanmakta ve tarama sonuçlarının bilgisayar yardımı ile modellenip (CAD) bu modelin yine bilgisayar destekli makineler ile üretilmesi (CAM) hatasız olarak sağlanmaktadır.
Genel Olarak Kullanılan Durumlar
Pes Planus (Düz Tabanlık )
Ayak, her yere basma hareketinde topuktan öne doğru esneme hareketi yaparak vücudun yaylanma mekanizmasına destek verir. Bu yaylanma hareketini sağlayan en önemli bölge, ayağın iç yanında bulunan kavistir. Bu iç kavisin olmayışına ya da yetersiz oluşuna pes planus denir.
Pes planus olan hastalarda ayağa özel işin uzmanınca yapılan tabanlıklar ağrıyı gidermekte ve deformitenin ilerlemesini önlemektedir.
Kullanılan tabanlıklar:
UCBL Tabanlık; Vücudun bütün yükünü ayağa eşit olarak dağıtan ve ayağı saran bir çeşit ortezdir. Ayak tabanının anatomik formuna uygun şekilde sert termoplastik malzemeden üretilmektedir. Tabanlığın iç kısmında ise daha yumuşak malzeme kullanılmaktadır. Topuğu tamamen kavramakta ve ayak arkını desteklemektedir. Pes plano-valgus deformitesinin tedavisinde kullanılan bir tabanlık çeşididir.
UCBL Tabanlığı Kimler Kullanabilir?
Çocuk ve gençlerde daha yoğun olmak üzere pes planus, pes cavus, metatarsal çökme, Halluks rigidus ( sert başparmak) deformitelerinde kullanılır.
UCBL Tabanlığın Etkileri Nedir?
Ayağa üç farklı düzeltme kuvveti uygular. Topuğu kavrar, ayağın iç kemerini ve ön ayağın dış sınırını kontrol eder. Ayaktaki deformiteyi ortadan kaldırarak düzgün ve dengeli yürümeyi ve ayakta durabilmeyi sağlamaktadır. Ayak çukurunu besleyerek ayağın anatomik yapısını destekler. Erken yaşlarda kullanılmaya başlanması ve düzenli kullanımı ile tedavi başarı oranını oldukça yükseltmektedir.
Ark Yükseltici Tabanlık; Pes planus, Plantar fasit, Topuk ağrıları, Metatars bölgesi ağrılarında kullanılır.
Çelik Tabanlık; Longitudinal ve metatarsal ark desteği olan tabanlıktır, Pes planus, Pes Cavus, Longitudinal Arkın desteklenmesinin gerektiği durumlarda kullanılır.
Ark Desteği; Longitudinal ark desteği sağlayarak taban gerilimini azaltır, pes planuslu hastalarda kullanılır.
Pes Cavus (Çukur Taban)
Ayak arkının artması ile karakterize bir deformitedir. Ayak arkındaki artma nedeni ile topuk ve tarak kemiklerine aşırı yük biner. Bunun sonucunda ayakta ağrı, nasırlar ve yaralar görülür.
Erken devrede germe eksersizleri, tabanlık kullanımı çözüm olabilir. Daha ileri olgularda ise cerrahi tedavilerle deformite düzeltilir.
Kullanılan tabanlıklar;UCBL,Çelik tabanlık
Topuk Dikeni:
Ayak tabanında parmaklardan topuğa kadar uzanan latince ismiyle plantar fascia adı verilen bir tendon bulunur. Bu tendon çeşitli sebeplerden ötürü zedelenirse bölgede kalsiyum birikmesine bağlı bir kemik çıkıntısı oluşur. Bu çıkıntının kırdırılması bir anlam ifade etmiyor çünkü ortaya çıkış sebebi plantar fascia tendonunun işlevini yerine getirememesidir. Kişiye özel yapılan tabanlık ile topuk dikenininden kurtulabilinir. Burada amaç zedelenen bölgede vücut baskısını azaltmaktır. Kişiye özel yapılan tabanlık ile topuk kısmına yerleştirilen yastıkçık ve ayağın ark bölgesine yerleştirilen destek ile topuğa giden yük azaltılır. Zedelenen dokular zamanla iyileşir eski halini alır.
Kullanılan tabanlıklar; Silikon Topukluk: Silikon malzemeden üretilmiş olup, topuk üzerine binen ve ağrıya neden olan yükü hafifletir. Topuk dikeni, Plantar fasit, Kalkaneusun avasküler nekrozu (sever hastalığı), topuğun ağrılı durumlarında kullanılır.
Diyabetik ayak:
Diyabetik ayak bakımında plastazot adı verilen maddeden üretilen kişiye özel tabanlıklar tavsiye edilir, amaç hissiz ayağın darbelerden korunmasıdır. Plastazot, aşırı bası, sıcak gibi fizik etmenler ile şekil değişikliği göstererek ayağı korur. Taban yaralarında yastıkçık ile yara üzerindeki baskı hafifletilir. Diyabet ayaklar için mümkün olduğunda esnek olan EVA tercih edilir.
Nasırlar:
Nasır, derinin kalınlaşmasıdır ve bilimsel adı Kallus’tur. Sürekli basınç veya sürtünmeye uğrayan deri tabakası altında bulunan diğer dokuları koruması için kalınlaşır ve nasır olarak adlandırılır Kalınlaşan derinin altındaki sinir dokularına uygulanan basının bazen şiddetli ağrılara neden olabilir. Ayak tabanında oluşan nasırlarda ise hastalar nasırların bulunduğu bölgeye basınç uygulamamaya çalışır. Bu durum ayaklarda ve bacaklarda dengesizliğe neden olduğu gibi eklemlerde (özellikle ayak bileği, diz,kalça) ve belde zamanla ciddi ve bazen kalıcı hasarlara ve deformitelere neden olur. Kişiye özel üretilen tabanlık ile basış bozukluğu düzeltilebilir ve nasırlardan kalıcı olarak kurtulabilirsiniz. Özlü nasırlarda nasır bölgesini Offloading tekniği ile nasır bölgesindeki baskıyı alıyoruz. Nasır üzerindeki baskı kalktığı için kısa sürede iyileşme sağlanıyor.
Bacak Kısalık Farkı için Kişiye Özel Tabanlık:
Ekstremite uzunluk farklılıkları hem çocuklarda hem de erişkinlerde oldukça sık görülmektedir. Bu eşitsizliğin alt ekstremite veya omurga sorunları ile birlikteliği konusunda tartışmalar halen devam etmektedir. Bazı çalışmalarda bacak uzunluk eşitsizliğinin, skolyoz gelişimine, bel ağrısına, siyatik sorunlarına, kalça ve diz eklemlerinde aşırı yüklenmeye, stres kırıklarına, plantar fasite, ya da parapatellar diz ağrısına yol açabileceği belirtilmiştir. Bacak Uzunluk Farkı Tedavi Geleneksel olarak 2 ila 2,5 cm ve üzerindeki bacak uzunluk eşitsizliklerinin tedavi edilmesi gerekmektedir. İki ayak arasındaki kısalık farkı ölçüldükten sonra kısa olan ayak cm farkı kadar kişiye özel tabanlık üretilir. Tabanlık ayakkabı içine yerleştirilebilir. Bunun için özel ayakkabıya ihtiyaç olabilir.
Tabanlıkta hangi malzeme kullanılır?
Önceden tabanlık yapımında birçok malzeme kullanılırdı, kullanılan sert malzemeler ayakta farklı deformasyonlarına ve komplikasyonlara yol açabiliyordu. Yine tabanlık yapımında kullanılan mantar malzemeler vücut teriyle temas ettiğinde mukavemetini kaybeder ayağa şekil vermesi beklenirken ayağın mevcut şeklini alırdı. Tabanlık için en ideal malzeme EVA dır. EVA; Etil Vinil Asedattan mamül olup esnek bir yapıya sahiptir. Yapı itibariyle üzerinde bakteri üretmediği için son derece sağlıklıdır. Isı ve soğuk geçirmeme özelliğine ve farklı sertlik seviyelerine sahiptir . Doğaya saygılı bir malzeme olup, geri dönüşümlüdür. Diyabet hastalarında oluşan taban yaralarının acısını hafifletmek ve kolay iyileşmesine yardımcı olmak için özellikli malzeme seçimi gerekmektedir. Çeşitli spor disiplinleri için geliştirilen tasarımlar sayesinde performansı arttırmak ve sakatlanmaları engellemek için malzeme seçimi büyük önem taşır.
Diğer tabanlıklar;
Silikon Tabanlık; Vücut yükünü ayakta denge dağılımını sağlayarak eklemlere binen yükü ve stresi azaltır. Rahatlatıcı ve dinlendirici özelliğe sahiptir.
Mantar Tabanlık; Ayak tabanına anatomik uyum sağlarken longitudinal ark ve transvers ark için ideal destek sağlar.
Metatarsal Ped; Metatars bağlarındaki basıncı gidererek ağrıyı azaltmaktadır
Son olarak; gelişen teknolji ve malzemeler sayesinde sadece spora yönelik tabanlıklar yapılmaya başlanmıştır; bu tabanlıklarda şiddetli topuk darbelerine maruz kalan sporcular, Dinamik olarak esner, ayağın doğal hareketine katılır ve destek verir. Basketbol,tenis,voleybol,koşu gibi sporlarda uygundur.
Hafiflik ve dinamik destek isteyen sporcular için tabanlık, dinamik olarak esner, ayağın doğal hareketine katılır ve destek verir. Hız ve performansın esas olduğu sporlar için idealdir. Bisiklet,kış sporları,paten,düz yarış ayakkabıları gibi ayağı saran ayakkabılarda uygundur.
Dinamik olarak esner, ayağın doğal hareketine katılır ve destek verir. Hem günlük kullanım hem de sportif faaliyetlerde uygundur, Yüksek darbeli aktiviteler için konforlu topuk desteği sunar. Amatör ve performans sporcuları için uygundur.
Ayağınıza iyi bakın!!
Ali Özgün ÇATALBAŞ