Bulaşıcı hastalıklar ister hayvan orijinli (zoonotik) olsun, ister hayvan orijinli olmasın ( zoonotik olmayan) insanoğlunun varoluşundan bugüne kadar meydana getirdikleri önemli salgınlar nedeniyle insanlığın daima korkulu rüyası olmuştur. Bu salgınlar ülkelerin ekonomilerinin sarsılmasına hatta ülkeleri yöneten kralların, devlet adamlarının, liderleri v.s koltuklarından etmiştir. O nedenle insanlık tarihi ibretlik ve dramatik salgın hastalık örnekleriyle doludur. Fakat dünya tarihinde yaşanmış bu kadar önemli zoonotik ve zoonotik olmayan salgınlar yaşanmış olmasına rağmen ülkeleri yöneten devlet adamları, siyasetçiler geçmişten ders almadıkları gibi ülkelerinin halklarını tehlikeye atarcasına sağlık politikaları izlemeleri insanı ister istemez düşündürmektedir. Çünkü sağlığın ne anlam ifade ettiğini bilmedikleri gibi sağlığın sadece hastane açmaktan ibaret olduğunu kabul ederek ülkelerinin insanlarını tehlikeye attıklarının farkında bile değiller. Evet hastane tabii ki bir bireyin bozulan sağlığını tekrar eski sağlıklı haline getirmek için gerekli fakat hastane hiçbir zaman salgın hastalıkları önleyemez, önleyemediği gibi koruyucu sağlık hizmetlerinin öncelenmediği hastane odaklı bir sağlık hizmeti dünyanın en pahalı, emperyal sermaye odaklı sağlık hizmeti olup ülkeleri adeta iliklerine kadar sömüren bir sağlık sistemidir. 21.yy dünyasında artık insanlar küresel sermayeler tarafından çeşitli dünya ülkelerine dayatılan sağlık sistemleriyle vahşi bir şekilde sömürülmektedir. Bugün dünyada yaşanan COVID-19 pandemisi bu gerçeği çok acı bir şekilde ortaya çıkarmıştır. Dünya ekonomisine trilyonlarca dolar zarara , iki milyonu aşan insan ölümlerine neden olan SARS-CoV-2 koronavirüsünün neden olduğu COVID-19 pandemisi adeta dünyayı bir kez daha koruyucu sağlık hizmeti konusunda uyarmış oldu. Tüm dünya ülkeleri şimdiden şapkalarını önüne koyup sağlık sistemlerini tekrar gözden geçirmeye başladılar bile.
Üzerinde yayınlandığı tarih olarak 1937-1938 olarak belirtilen, dünyada ilk defa kök hücre kavramını getiren bilim insanları arasında yer alan, ülkemizde ilk defa kök hücre kültürü çalışmalarını gerçekleştiren dünyaca ünlü bilim Türk insanı Ord. Prof. Dr. Süreyya Tahsin Aygün (1895-1981) tarafından kaleme aldığı “Genel Salgınlar Bilgisi ( EPIDEMIOLOGIE)” kitabında hekim ve veteriner hekimlerin görevini şöyle belirtmektedir. Bir hekimin başlıca üç hedefi vardır:
İnsanları hasta etmemek,
Hastalıklarını zamanında teşhis ederek başkalarına mani olmak,
Hastaların tedavileriyle uğraşmaktır.
Tıbbın bu üç hedefinden birincisi ve ikincisi hekimliğin en esaslı gayelerini teşkil eder. Bu iki esas gaye İnsan ve Veteriner Hekimliğinde müşterektir. Bu amaçlarına ulaşmak için her iki kardeş tababet birçok tali şubeleriyle durmaksızın çalışmaktadır. Üçüncü hedefte bu iki meslek birbirlerinden az çok ayrılır. Çünkü bir İnsan Hekimi, hasta bir insanı sağlıklı hale getirebilmek için herhangi bir ekonomik kaygı olmaksızın maddi karşılığı ne olursa olsun tedavi hizmetini sunar ve yerine getirir, demektedir. Bu gerçek bugünde geçerli, bugün gerek ülkemizde, gerek tüm dünya üzerinde zoonozlar ve zoonotik hastalıklarla mücadele etmede hekim ve veteriner hekim iş birliği çok önemli. Dünyaca ünlü veteriner epidemiyolojinin babası olarak bilinen Prof. Dr. Calvin W. Schwabe (1927-2006) ölümünden çok kısa bir süre önce adeta bir yıldır tüm dünyanın COVID-19 nedeniyle yaşadıklarını tahmin edercesine, dünya üzerinde sayıları gittikçe tehlikeli bir biçimde artan ve yayılan zoonotik patojenlere dikkat çekerek zoonozların dünya üzerinde insan sağlığına zarar verecek salgınların önüne geçilebilmesi için hekim ve veteriner hekimlere büyük görev düştüğünü, her iki mesleğin iş birliği yapması halinde ancak dünyanın bu tehlikeyle baş edebileceğini belirterek Tek Tıp,Tek Sağlık kavramını gündeme getirmiştir. Ayni gerçeği insanlar için çok ölümcül olan, domuz eti ile bulaşan, domuz etindeki Trichinella spiralis ile ilgili yapmış olduğu bilimsel araştırma sonucunda dünyada ilk defa zoonoz terimini kullanan ve zoonozun tanımını gerçekleştiren, meslektaşları tarafından tıbbın papası olarak bilinen Alman kökenli hekim, ayni zamanda antropolog, fizyolog, patolog, anatomist, halk sağlıkçı ve siyasetçi yönü de olan dünyaca ünlü tıp bilim insanı Prof. Dr. Rudolf L.K Virchow (1821-1902), Prof.Dr.Calvin W. Schwabe (1927-2006)’den çok önce insan sağlığının korunmasında hekim ve veteriner hekim işbirliğinin önemine değinerek “ Tek Tıp” anlamına gelen “ Ben sadece şunu bilirim ki;veteriner tıbbı ile insan tıbbı arasında bir ayrım yoktur,olmamalıdır da zaten,bir alanda elde edilen deneyim diğer alanın gelişmesini destekleyecektir “ şeklinde her iki meslek hakkında tarihi tespit ve açıklamalarda bulunmuştur.2007 yılında Amerikan Veteriner Tıp Birliği (AVMA) ve Amerikan Tabipler Birliği (AMA) Prof. Dr. Calvin W.Schwabe ( 1927 - 2006 )’nin yapmış olduğu çağrıyı dikkate alarak AVMA’nin Washington DC’deki toplantısında kabul ettikleri “Tek Sağlık Girişimi < One Health Initiative>” şeklinde bir önergeyi tüm dünyaya deklare ederler.
Ebola, SARS, Zika, HIV / AIDS, Batı Nil ateşi ve şimdi de COVID-19. Bunlar, son birkaç on yılda ortaya çıkan en yüksek profilli hastalıklardan bazıları olup dünyanın farklı yerlerinde ortaya çıkarken, ortak bir noktaları var. Bunlar, bilim adamlarının "zoonotik hastalıklar" dedikleri, küresel olarak bildirilen ortaya çıkan bulaşıcı hastalıkların içinde toplam sayıları, 1950 yılının Aralık ayında Dünya Sağlık Örgütü [ D.S.Ö ( World Health Organization. ) ] Veteriner Halk Sağlığı biriminin yapmış olduğu uzmanlar toplantısında uzmanların tespitine göre 86 iken, 2001 yılına gelindiğinde sayılarının 832’ye ulaştığı, hayvanlardan insanlara bulaşan ve bazıları sonrasında hastalık ve ölümlere neden olan enfeksiyonlardır. Zoonozlar ve sağlık ile ilgili tüm bu tarihi gerçekler ortada iken zoonozlar ile mücadelede ülkemiz dahil tüm dünyanın ciddiye almayıp ihmalkâr davranması kabul edilemez bir durum. Zoonozlar, D.S.Ö tarafından kısaca ” insanlar ve omurgalı hayvanlar arasında doğal olarak bulaşan hastalık ve enfeksiyonlar” şeklinde tanımlanmaktadır. Küresel olarak, zoonozlardan kaynaklanan her yıl yaklaşık bir milyar hastalık vakası ve milyonlarca ölümün meydana geldiği tahmin edilmektedir. Zoonozların bir ülkenin veya dünya ekonomisinin ve insan sağlığını nasıl olumsuz etkilediğine örnek vermek gerekirse bir yıldır dünyayı esir alan SARS-CoV-2’nin oluşturduğu COVID-19 pandemisine bakmak yeterli. Türkiye’ye maliyeti bir yıldır ekonomide yaşanan kayıplar, kişilerin cebinden yapmış oldukları harcamalar ve özel sağlık sigortası sağlık harcamaları hariç sadece kamu hastanelerindeki onbir aylık sağlık harcamalarının tutarı 7,3 milyar TL’dir. Bu maliyet T.C devletinin bir yıllık toplam sağlık harcamasının % 2’ni aşarken ayakta tedavi olan ve teşhis maliyetleri için 900 milyon TL,yatarak tedavi olanlar için 2,5 milyar TL harcandı.Orta şiddetteki bir hastanın devletimize maliyeti 8.791-TL olarak hesaplanırken,yoğun bakımın maliyeti 30.257-TL olmuştur.
Zoonozların çoğu sınır ötesi hastalıklardır, çıkış noktalarından itibaren çok hızlı bir şekilde sınır gözetmeksizin sınır ötesine yayılırlar ve yıkıcı ekonomik sonuçlarla insan ve hayvan sağlığını, ekonomiyi, ticareti, turizmi ve tüketici güvenini olumsuz etkilerler. Küreselleşmenin, insanların, hayvanların ve malların ulusal sınırlardan benzersiz bir şekilde geçmesine neden olması zoonotik enfeksiyonların uluslararası yayılımını körüklemiştir. Bugün COVID-19 nedeniyle küresel çabalar, çoğu başlangıçta yeni olan birçok zoonotik enfeksiyonun kaynağı ve bulaşması ile ilgili mevcut bilgi açığı ve boşluklar doldurulmaya devam ediliyormuş gibi görünse de, insanların sağlığını her tür zoonotikten korumak için çok daha fazla ulusal ve kürsel düzeyde tutarlı işbirliğine ihtiyaç bulunmaktadır. Zoonotik enfeksiyonların kontrolü, bir temele dayanan stratejik çerçeveyi, ortak bir koordinasyon mekanizmasını, ortak planlama anlayışını, ortak uygulama, toplumun katılımını, kapasite geliştirme ve hayvan sağlığı ile ortak izleme ve değerlendirme çerçevesini içeren "Tek Sağlık" yaklaşımı kavramına dayanmalıdır. Aksi taktirde başarı şansınız olmaz. Bugün ülkemiz ve dünyanın COVID-19 pandemisiyle mücadelesinde istenen başarıyı gösterememesinin arkasında ki acı gerçek ne yazık ki budur. Tüm dünya devletleri diğer zoonotik hastalıkların insan popülasyonuna geçmesini önlemek için birlikte aktif önlemler almadıkça daha fazla salgının ortaya çıkmasının kaçınılmaz olacağını, SARS-CoV-2 ‘nin neden olduğu COVID-19 pandemisinin bunlardan sadece birisi olduğunu akıllarımızdan çıkarmamız gerekmektedir.
KAYNAKLAR
Yılmaz,O.,Cevizci,S.,Serpen,A.Zoonozlarla Mücadelede Veteriner Halk Sağlığı ve Tek Sağlık.TVHB İzmir Veteriner Hekimleri Odası Yayını,Yayın No:2018/1
Rudolf Virchow. https://en.wikipedia.org/wiki/Rudolf_Virchow
Calvin W. Schwabe,IN MEMORIAM.
https://senate.universityofcalifornia.edu/_files/inmemoriam/html/calvinwschwabe.htm
Mutlu,A.,Işık,A.K.Sağlık Ekonomisine Giriş,2.Basım,Ekin Kitabevi,2005-Bursa
World Health Organization. Eastern Mediterranean Regional Office. Zoonotic disease: emerging public health threats in the Region.
http://www.emro.who.int/fr/about-who/rc61/zoonotic-diseases.html
Unit human,animal and emvironmental health to prevent the next pandemic – UN Report. 6 Temmuz 2020
Kamu Hastanelerindeki 11 aylık tedavi maliyeti ortaya çıktı, salgının faturası 3,7 milyar lira. 13.3.2021 Tarihli Sözcü Gazetesi, Ekonomi Sayfası.