İnsan biyolojik, sosyal, kültürel, psikolojik ve spiritüel boyutları olan karmaşık bir canlıdır. İnsanı sağlıklı olarak değerlendirebilmemiz için tüm bu boyutların her birinin birbiriyle ilişkili olarak bütüncül yaklaşımla tam bir iyilik halinde olması gerekmektedir. İnsan kronik hastalıklar sürecinde çeşitli etmenlere bağlı olarak psikolojik, sosyal, çevresel ve gelişimsel bir takım sorunlarla başa çıkmak zorunda kalmaktadır. Hasta bireyler depresyon, tedaviye uyum sağlamada güçlük, düşük benlik saygısı, sınırlandırılmış bir yaşam tarzıyla hayatını devam ettirmek zorunda kalmanın yanı sıra bağımlı bir hayat ve ölüm korkusuyla karşı karşıya kalmaktadırlar. Aynı zamanda hastalıkla baş etme sürecinde aile içi dinamizm de sekteye uğrayabilir. Bu süreçte hasta birey sağlık hastalık çizgisinde yaşamını idame ettirme çabasında iken sağlığını geliştirme ve hastalık sürecinden kurtulma anında sağlık bakım profesyonelleri olan hemşirelere ihtiyaç duyarlar. Bakım her hastalıklı ve sağlıklı insan için tüm yaşamı boyunca ihtiyaç duyduğu bir gereksinimdir. Bakım Watson’a göre, sağlığı geliştirmek, hastalıkları önlemek, sağlığın kazanımlarını elde ederek kişinin gereksinimlerinin karşılanmasıyla sonuçlanan bütüncül olarak tüm girişimleri kapsayan bir süreçtir. Sağlık camiasının önemli bir parçası olan hemşireler, kişinin mevcut sağlık durumunu korumak ve geliştirmek, hastalıkları önlemek ve kişinin bakımını sağlamada aktif role sahiptirler. Bakım vermek hemşireliğin esasıdır ve hemşirelik uygulamalarının merkezindeki toparlayıcı bir odak noktasıdır. [1-3]
Holizm kavramı ilk 1926 yılında filozof Jan Chiristian Smuts tarafından ‘Holizm ve Evrim’ isimli kitap ile ortaya çıkmıştır. Holizm kavram olarak Yunan medeniyetinde bütün, tamam, tüm anlamlarına gelen “holos” sözcüğünden türemiştir. Holizm felsefesi insanı bir bütün olarak görmektedir. [1] Kişiyi değerlendirirken tek bir parçaya odaklanmak ve bütünden ayrı olarak değerlendirmek yanlış sonuçların çıkmasına yol açmaktadır. Bu kavramla birlikte bireyin genetik ve spiritüel yapısının sistemleri arasında bir enerji geçişiyle tek ve eşsiz olduğunu görmekteyiz. [4,5] Amerikan Holistik Hemşireler Birliği sağlıklı bireyi beden, akıl ve ruh arasındaki uyum ile tam bir iyilik hali olarak tanımlayarak bakım veren profesyonellerin kişiyi tek bir fiziksel değerlendirme ile ele almanın yanlış olduğunu bir bütün olarak değerlendirilmesi gerektiğini savunmaktadır. [1,6]
Kişisel gelişim ve sağlık için önemli bir kavram olan holizm içerisinde fiziksel problemler yanında bireyi bütüncül olarak ele alarak hastalığın ruhsal ve spiritual yönlerini de ele almayı içerir. Çünkü insanda bir boyutta meydana gelen değişim birçok farklı boyutu da etkilemektedir. Kişiyi hastalıklarla baş etmeye hazırlama da zihin sakin ve huzurlu olmalıdır. Birey bakım veren profesyonele tam bir güvenle bağlanmalıdır. Bu bağlılık hemşirenin farklı boyutlar olan hastanın kültür anlayışı, güvenlik ve emniyete bakış tarzı, ait olma duygusunu benimseme, bakımda ortak işleyişte kendini gruba ait hissetme, benlik saygısını keşfetme gibi spiritüel alanlarına girebilmesini sağlar. Hemşire psikolojik ve sosyal bileşenleri elinde tutabilme gücü kadar bakımın etkinliğinde başarıya ulaşır. Bu başarının sağlanmasında hastanın kendisini fark edebilmesi yatmaktadır. Hastanın enerji alanları açıktır ve bakım rolünü üstlenen hemşire bu alana girebilmelidir. Hasta birey bu alana dış dünyadan birisini sokarken bazen yavaş bazen hızlı davranabilir. Mevcut enerji denge içerisinde yönetilebilmelidir. Bireyde denge kaybolduğu zaman bu dengeyi bakım ile tekrar sağlayacak olan kişi hemşiredir. Bu bakımın odak noktası ise üniter bir yapı olan insan ve çevresidir. [1,7]
Covid-19 pandemisinde hasta bakımı konusunda literatürde yeterli çalışma ve bilgi bulunmamaktadır. Covid-19 enfeksiyonu bulunan bireylerin yoğun bakım şartlarında tedavisinin sürdürülmesi sırasında T.C Sağlık Bakanlığı tarafından bakım algoritmaları oluşturulmuştur. Bu algoritmalar Çin Hemşirelik Derneği Yoğun Bakım Profesyonel Komitesinin oluşturmuş olduğu rapor ve North America Nursing Diagnosis Association (NANDA) hemşirelik tanıları esas alınarak şekil kazanmıştır. Her bireyin hastalığa verdiği tepki birbirinden farklı olduğundan dolayı pandemi gibi olağanüstü durumlarda kişinin spiritüel boyutu bakımda göz ardı edilmemesi gereken bir durumdur. Covid-19 enfeksiyonu bulunan hastalara verilen bakım sadece hastalık odaklı olmaktan ziyade tüm yaşam kalitesi ve psiko-sosyal durumu göz önünde bulundurularak yapılmalıdır. Bu yüzden Covid-19 tanısı almış bireylerde holistik bakım ele alınmalıdır. Holistik yaklaşıma göre bireye bakım verirken kişinin bakım öncelikleri sorgulanmalı ve bu yönde planlama yapılmalıdır. Kişinin Covid-19 hastalığına bakış açısı, hastalığa karşı gösterdiği tepki ve duyarlılık, bilişsel değişimler, hastalığa uyumu ve baş etme stratejileri fiziksel değerlendirmeden sonra atlanmaması gereken en önemli faktörlerdir. [5-8] Holistik yaklaşımda hasta ile iş birliği kurmak için bu zorlu süreçte göz teması, uygun önlemlerle dokunma, el sıkışma gibi güven verici girişimler bakım profesyonelleri tarafından yapılması gereken adımlardır. Hemşirelik toplum sağlığını etkileyebilen bir meslek olduğundan geçirmekte olduğumuz bu hassas dönemde bireyler tedbirler konusunda eğitilmeli, konforun en üst seviyede sürdürülebilmesi için inovatif yaklaşımlarla toplumun psikososyal sağlığı korunmalıdır. [6]
REFERANSLAR
- Bayındır S.K., Biçer S. Holistik Hemşirelik Bakımı. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2019; 4(1): 25-29
- Karabudak S.S., Conk Z. The Phenomenologically Determination Of Biopsychosocial Impact Of Child's Disease On Parents In Case Of Dialises Child. Hemşirelik Bilimi Dergisi 2018; 1(3): 07–20
- Bilgiç Ş. A Holistic Practice In Nursing; Aromatherapy. Namık Kemal Tıp Dergisi 2017; 5(3): 134-141
- Yılmaz M. Holistik Bakımın Bir Boyutu: Spiritualite, Doğası ve Hemşirelikle İlişkisi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 2011; 14: 2
- Khorshid L., Arslan G.G. Hemşirelik ve Spritüel Bakım. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2006; 22 (1) : 233-243
- Metin Z.G. COVID-19 and Holistic Approach. Journal of Hacettepe University Faculty of Nursing 2020,7(Özel Sayı), 15-24
- Rajabpour S., Rayyani M., Mangolian P. The Relationship Between Iranian Patients’ Perception Of Holistic Care And Satisfaction With Nursing Care. Rajabpour et al. BMC Nursing (2019) 18:48
- Papathanasiou I., Sklavou M., Kourkouta L. Holistic Nursing Care: Theories And Perspectives. American Journal of Nursing Science. Vol. 2, No. 1, 2013, pp. 1-5.