Dünya Sağlık Örgütü’ne göre sağlıklı birey; bedenen, ruhen ve toplumsal olarak tam bir iyi olma hali içinde kendini iyi hisseden insandır. Kişiler sağlıkla ilgili olan inanç ve uygulamaları içinde yaşadığı toplumun ve kültürün birer parçası olarak karşımıza çıkar. Bireyler mental ve fiziksel anlamda sağlıklarını sürdürürlerken kültürün gereksinimi olan geleneksel yöntemlerden faydalanırlar. Tam bir iyilik hali içinde sağlıklı toplumların oluşmasında kadınların sağlıklı bebekler dünyaya getirmeleri için tıbbi ve psikososyal bakımdan desteklenmeleri gerekmektedir. [1] Kadınların sağlıklı bir gebelik geçirerek fiziksel ve mental olarak sağlıklı bebekler dünyaya getirebilmeleri için tıbbi bakımın ve psikolojik desteğin gebelik sürecinden önce başlatılması gerekmektedir. Kadınlar menstrüel siklus döneminin gecikmesiyle gebeliğin farkına vararak tıbbi kontrole gittikleri anda gebeliğin organogenezis (embriyoda organların oluşum süreci) süreci tamamlanmış olmaktadır. Bu da bizlerin gebelikten önce saptanması gereken sakatlıklar ve riskler için geç kaldığımızı, müdahale sürecinin geçtiğini gösterir. Bundan dolayıdır ki, gebeliğe karar vermeden önce bakımın ve testlerin başlaması gerekliliği önemi artar. [2-3]
Dünya genelinde ülkelerin, sağlık için en önemli göstergesi olarak infant ve maternal mortalite ve morbidite önde gelmektedir. Ülkemizde 2015 yılı verilerine göre bin canlı doğumdan 10,7 bebek ölümü gerçekleşmiştir.[4] Maternal ve infant olarak sağlığı iyileştirmek ve ölüm oranlarını en aza indirgeyebilmek için prekonsepsiyonel bakım üzerinde hassasiyet göstermemiz gereklidir. Prekonsepsiyonel bakım Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (USA Centers for Disease Control and Prevention- CDC)’nin tanımı göre; fiziksel ve mental olarak sağlıklı bir bebeğin dünyaya gelebilmesi için tüm sağlık profesyonelleri tarafından gebelik öncesi dönemde başlayan sağlık bakımıdır. Prekonsepsiyonel bakımda ana tema gebelik öncesi 100 gün olarak bilinmelidir. Sağlıklı bebekler için prekonsepsiyonel bakımın amacı gebelik sürecinde meydana gelebilecek anormal durumları en erken dönemde saptayarak, akut ve gerekli tedavileri başlatmak, birincil koruma hedefiyle anne ve bebek sağlığını olumsuz etkileyecek durumların önüne geçerek ölüm ve sakatlıkların azaltılmasıdır. Bu bakımda en önemli etkenlerden birisi gebelik öncesinde sürecin anne ve fetüse olan etkisinin çiftler tarafından özümsenmesidir. Süreç hakkındaki olası tüm riskler ve etkileri konusunda gerekli önlemler çiftlerin ortak bilinçlenmesi kararıyla verilmelidir. Böylelikle prekonsepsiyol bakım ile genetik hastalıkların doğum sürecinde yol açacağı olumsuz etkilerin önüne geçilebilir. Çiftler bakım programı ile bilinçlendirilir. [3-4]
Prekonsepsiyonel bakımda diğer bir önemli husus, gebeliğin sağlıklı ilerlemesinin yanında istenmeyen gebeliklerinde önüne geçmektir. Ülkemizde gebeliklerin %25’i planlanmayan gebelik ve %25’i istenmeyen gebeliklerden oluşmaktadır.[8] Çiftlerin istemediği ve planlamadığı gebeliklerin çözümü için prekonsepsiyonel bakım kaçınılmaz bir fırsattır. CDC’nin prekonsepsiyonel bakımı geliştirmek ve yaygınlaştırmak amacıyla üregenital yolla bulaş sağlayan hastalıkların taramasının artırılması, hepatit B bağışıklaması yapılması, genetiksel olarak kromozomal anamoli risk değerlendirilmesinin yapılması, aile içi şiddet ve psikososyal stres faktörleri için taramaların yapılması konusunda önerilerde bulunmuştur. Tüm bu öneriler gebeliğin ruhsal ve fiziksel olarak sağlıklı geçirilmesine olanak sağlar. [5-7]
Prekonsepsiyonel bakım, multidisipliner bir yaklaşımla jinekologlar, aile sağlığı merkezi hekim ve ebeleri, hemşireler, sosyal hizmet uzmanları, psikologlar ve diğer tüm sağlık profesyonellerini içene alan bir ekip işbirliği çerçevesinde yürütülen süreçtir. [6] Sağlık camiasında birebir bakım rolü üstlenen hemşireler, bireylerin ve toplumların sağlığını korumak ve yükseltmek için prekonsepsiyonel bakımda büyük bir role sahiptirler. Hemşirelerin prekonsepsiyonel bakımda çiftlerin ve bebeğin fetüsteki olası risklerini belirleyerek, anne baba adaylarına eğitim verip gerekli bilincin oluşmasını sağlatmaktır. Hemşireler genetik problemlerin ortaya çıkabileceği çiftlerin belirlenmesi, birey sağlığı açısından akraba evliliklerinin önüne geçilmesi ve aile planlaması yapmakla görevlidir. Hemşirelerin prekonsepsiyonel bakımdaki sorumluklarını alt başlıklar altında toplayalım.
- Hemşireler kadınlarda varisella titresine bakılmasını sağlayarak, duyarlılığı olan kadınlarda immünizasyon konusunda danışmanlık sağlar.
- Gebelik planlayan kadında toksoplazma taraması yaptırarak, negatif olan bireye çiğ et yemeden kaçınması gerektiği ve kedilerle olan temasını kesmesi gerektiği konusunda danışmanlık sağlar.
- Çiftlere tetanoz, hepatit B, human papillomavirus (HPV) testleri yaptırarak gerekli durumlarda immünizasyon aşamasında danışmanlık sağlar.
- Kistik fibrozis ve hemoglobinopatiler açısından çiftler teste tabi tutularak riskli olan bireylere uygun danışmanlık sağlar.
- Beden kitle indeksi 30’un üstünde olan kadınlar için obezitenin gebelik dönemindeki riskleri anlatılarak gebelik öncesinde kilo vermesi için destek görevi yürütür.
- Diyabet ve fenilketonüri testlerinin yapılması sağlanarak sonuca göre gebelik öncesinde uygun tedavi planlaması için çiftler yönlendirilir.
- Sistemik lupus eritromatozus tanısıyla takip edilen kadınlar için uygun gebelik planlaması yapılır.
- Hemşireler gebeliğin etkin takibi için gestasyonel yaş belirlenmesi konusunda mestural siklus takibi, tarama testleri için sağlık kuruluşuna düzenli olarak gidilmesi, anne ve bebek sağlığı açısından dengeli düzenli beslenme konularında çiftlere emosyonel destek ve danışmanlık sağlamakla sorumludurlar. [1-3]
Prekonsepsiyonel bakım doğurganlık çağına gelen tüm kadınların ve konsepsiyon öncesi tüm erkeklerin anne bebek sağlığı ve toplum sağlığının gelişmesi açısından alması gereken bir danışmanlık hizmetidir.
Referanslar
- ÇAKIRER Ç. N, Gönenç İM, Topuz N. Traditional Beliefs and Practices of Women from Preconception Period to Postpartum Period. Journal of Health Science and Profession 2019; 6(2).
- M’hamdi H. I. ve ark. Barriers in the Uptake and Delivery of Preconception Care: Exploring the Views of Care Providers. Matern Child Health J (2017) 21:21–28.
- Aksoy, D Vefikuluçay Yılmaz. Toplum Toplum Sağlığını Arttırmada Yeni Bir Hizmet Modeli: Prekonsepsiyonel Bakım ve Hemşirenin Rolü. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi 2019;16(1)60-67.
- Koyucu R.C., Tosun Y., Katran B. Üreme Çağındaki Kadınlarda Prekonsepsiyonel Danışmanlık Gereksinimleri. G.O.P. Taksim E.A.H. Jaren 2017;3(3):116-121
- Cömert M. Gebelik Planlayan Kadınlarda Prekonsepsiyonel Risk Faktörlerinin Belirlenmesi. İstanbul Biruni Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Lisans Tezi 2019.
- Amanak K., Karaçam Z. Kadınların Gebelik Öncesi Danışmanlık Gereksinimlerinin Belirlenmesi. Electronic Journal of Vocational Colleges-Ekim/October 2019.
- Tieu J, Middleton P, Crowther CA, Shepherd E. Preconception Care For Diabetic Women For İmproving Maternal And İnfant Health. Cochrane Database of Systematic Reviews 2017, Issue 8.
- Köse MR. Cinsel sağlık ve üreme sağlığı: Sağlık sektörü için ulusal stratejik eylem planı 2005-2015. https://sbu.saglik.gov.tr/Ekutuphane/Yayin/303.