Covid-19 salgını boyunca tüm dikkatler salgının yayılma hızını azaltmaya verildiği için Covid-19 krizinin psikiyatrik sonuçları kısmen göz ardı edildi. Sher ise gözden geçirmesinde (2020a) salgın sırasında ya da sonrasında psikiyatrik bozukluk ve özkıyım oranlarının artacağını öngörmektedir. Diğer salgınların sonuçlarına bakıldığında ise bu öngörü mantıklı görünmektedir. Yaşadığımız salgınla karşılaştırılabilecek büyüklükte bir salgın olan İspanyol gribinde özkıyımla ölüm oranlarında artış olmuştur. (Wasserman, 1992) Hong Kong’da ise SARS salgını sırasında 65 yaş ve üzeri kişilerde özkıyım ölümlerinde anlamlı bir artış vardı. (Yip ve ark., 2010) Bu artışın, hastalığa yakalanma endişesi, aileye yük olma endişesi, yaygın anksiyete, sosyal yalıtım ve ruhsal zorlanmaya atfedilebileceği düşünülmüştür.
Sher’in oluşturduğu figür Covid-19 krizinin nasıl özkıyıma yol açacağını oldukça net bir şekilde özetlemiştir (2020a):
Ayrıca ağır Covid-19’u olanların özkıyım riskinin artmış olduğu düşünülmüştür. (Sher, 2020b)
Özkıyımın önlenmesi için tüm topluma yönelik bazı müdahaleler gerekmektedir. İnsanlar; iletişim halinde kalmaları, telefon ya da video aracılığıyla ilişkilerini devam ettirmeleri, yeterince uyumaları ve egzersiz yapmaları konusunda desteklenmelidir. Özkıyım önleme hatları oluşturulmalıdır. Ülkemizde çevrim içi psikiyatrik destek hatları oluşturulmuştur, ancak bu hat terapötik destekten, intiharı önlemeye kadar pek çok hizmeti aynı anda vermektedir. Bu desteklerin ayrı personelleri barındıran birimler tarafından halka sunulması gerekli görünmektedir. Ayrıca temel ruh sağlığı servislerinin birincil basamak ile bütünleştirilmesi önerilmektedir. Ülkemizde Toplum Ruh Sağlığı Merkezleri bulunmaktadır, ancak yaygın değildir. Öncelikle acilen TRSM sayısının arttırılması ve burada istihdam edecek ruh sağlığı profesyonelinin sağlanması gerekmektedir.
Özkıyım açısından riskli olan gruplara ise daha özgül müdahaleler sağlanmalıdır. Bu gruplar psikiyatrik bozukluk öyküsü olan bireyler, belirgin duygusal zorlanma yaşayan kişiler, Covid-19 geçirenler, ön safta çalışan sağlık çalışanları ve yaşlı kişilerdir. Bu kişilerin ruh sağlığı hizmetlerine erişiminin artması için teletıp uygulamasının yasal altyapısı oluşturulmalı ve bu hizmetin yaygınlaşması devlet yetkesi tarafından sağlanmalıdır.
Peki özkıyım riskinin arttığı bu dönemde medyanın rolü konusunda önerilenler nedir?
*Zihinsel sağlığın devam ettirilmesi ve stresin azaltılması için geleneksel ve sosyal medya kampanyalarının düzenlenmesi
*Şeffaf, zamanında haber veren ve sorumlu medya tutumu
*Hassas grupların medya takibi (izleme, okuma ve dinleme) kısıtlamasının önerilmesi
Bu önerilenler dışında özkıyım haberleri konusunda medyanın dikkatli davranması gerektiği, özkıyım davranışının bulaşıcı olabileceği uzun zamandır dile getirilen bir savdır. Bununla ilgili kılavuzlar oluşturulmuştur. Medyanın özkıyım haberlerini nasıl vermesi gerektiğiyle ilgili şunlar önerilmektedir:
Özkıyımın romantikleştirilmemesi: kahramanca, cesur bir davranışmış gibi, karşılıksız aşkın ya da sevilenin kaybedilmesinin ya da süreğen bir hastalığın anlaşılır sonucu olarak yazılmaması
Var olan ruhsal hastalığın ya da depresyonun haberde verilmesinden kaçınılmaması: Toplum için sağaltılmayan ruhsal hastalığın öldürebileceğinin bilinmesi iyidir.
Özkıyım haberinin ön sayfada verilmemesi: Öykünün sansasyonelliğinin azaltılması daha iyidir. Ayrıca özkıyım yönteminin ayrıntıları verilmemelidir.
Öyküde ruhsal bozukluğu olanların yardım alabileceği belirtilmelidir. (Sudak ve Sudak, 2005)
PSİKİYATRİ UZMANI DR. ÇAĞDAŞ YOKUŞOĞLU
Sher, L. 2020a. The impact of the COVID-19 pandemic on suicide rates. QJM. 113(10):707-12. doi: 10.1093/qjmed/hcaa202.
Sher, L. 2020b. Are COVID-19 survivors at increased risk for suicide? Acta Neuropsychiatr 4:1.
Sudak, H.S., Sudak, D.M. 2005. The Media and Suicide. Academic Psychiatry. 29: 495-99
Wasserman, I.M. 1992. The impact of epidemic, war, prohibition and media on suicide: United States, 1910-1920. Suicide Life Threat Behav. 22:240-54
Yip, P.S., Cheung, Y.T., Chau, P.H., Law, Y.W. 2010. The impact of epidemic out break: the case of severe acute respiratory syndrome (SARS) and suicide among older adults in Hong Kong: Crisis. 31: 86-92