Türkiye’den bir aşı adayı… Son günlerde adı rektör ataması ile sıkça duyulan Boğaziçi Üniversitesi’nden. Prof. Dr. Nesrin Özören ve grubundan…
DOĞAL HÜCRE İÇİ BOMBA!
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının desteği ile kurulan “Covid-19 Türkiye Platformu” çatısı altında Covid-19’a karşı üretilecek yerli aşıda veya ilaç geliştirme faaliyetinden biri de adı “ASC Zerrecik Teknolojisi” olan bu aşı projesi.
Nesrin Özören’in izniyle…
Ne DNA, ne RNA, ne de “ölü” veya “diri” virüs kullanılıyor.
Peki nasıl çalışıyor?
Önce, ASC?
Üç harfle söylemesi kolay… Ancak İngilizce bir kısaltma…
“Apoptosis-associated Speck-like protein containing a CARD”.
Türkçe’ye çevirirsek… Daha da uzun olacak:!
“Programlı hücre ölümü işle ilişkili ve bir CARD bölgesi içeren Zerrecik-benzeri protein”…
Buradaki CARD ne?
Geniş bir protein grubunda bulunan etkileşim motifleri (özel amino asitlerden oluşan katlanmalar). Neye yarar bu motifler? İltihaplanma (enflamasyon, yangı, cerahat, irin) ve apoptoz (programlı hücre ölümü) ile ilgili süreçlerde sinyal görevi görürler. ASC proteininin iki ana bölgesinden biri (diğeri PYD).
ASC’nin şematik (şerit) yapısı… (Nesrin Özören ve ark., izniyle)
Birçok protein ve enzimde (helikazlar, kinazlar, mitokondriyal ve sitoplazmik proteinde) bulunan CARD motifleri, farklı proteinlerin bir araya gelmesine ve daha büyük protein komplekslerinin oluşumuna aracılık ederler. Peki bu neye yarar?
Hücrelerimizde enflamsyonla ilgili adına “enflamasom” denen karmaşık proteinlerden oluşan karmaşık kompleksler var. Enflammasomlar, virüs ve bakterilerle ilgili ve tehlike sensörleri olarak görülebilecek moleküler motifleri algılarlar. Bu algılama, o bölgeye bağışıklık hücrelerini çağıran bir seri cevaba neden olur. Cevap sonucunda bağışıklık hücreleri tarafından virüs enfeksiyonu ve çoğalmasını önleyen ve de enfekte olmuş hücrelerin ortamdan temizlenmesini sağlayan moleküllerin sentezi artarken, virüsün çoğalmasını ve enfeksiyonun yayılmasını arttıran moleküllerin baskılanması sağlanır. Peki nedir bu moleküller? Bunlar çşitli sitokinler, kemokinler, büyüme faktörleri, vs.’dir. kimisi virüs ve enfeksiyon için birer agonist (destekleyici) iken, kimisi ise antagonist (köstekleyici)dir.
Nesrin Özören ve grubunun aşı adayında (ki sanırım klinik öncesi hayvan deneyleri fazında), virüs ile karşılaştığında yumak halini alan ipliksi ASC proteininin kullanımına dayanıyor. Araştırmaları, bu küçük protein yumaklarının birer adjuvan (ilaç veya şının etkisini arttıran ajanlar) gibi davrandığını gösteriyor.
Özören ve grubunun buluşu olan aşıda, ASC zerrecikleri (veya mikro-kürecikler) virüsün proteinlerini (antijen) araçlar üzerlerinde taşıyıp onları antijen sunan hücrelere (dendritik veye diğer fagositik hücreler) sunuyor. Antijen sunan hücrelerin midesinden (lizozom) geçerken bu mikro-zerrecikler patlıyor ve virüsün parçaları bu hücrelerin yüzeylerinde sergileniyor.
Virüs, bakteri, vd bir şekilde enfekte olmuş hücrlerde ASC zerreciklerinin hücreyi yakıp eritmesi ile sonuçlanan bir son! (Özören ve ark., izniyle…)
Diğer bir deyimle, Nesrin Hoca ve ekibi tarafından geliştirilen bu mikro-zerrecikler birer bomba gibidir. Önce, bir adjuvan gibi davranıp fagositik (virüs, bakter, vd yabancı maddeleri yutan) hücreleri o bölgeye gelip bombayı imha etmeye çalışırlar. Bunu, bombayı yutarak yaparlar ve bomba içeride patlar!!! Ortalığa saçılan parçaların bir kısmı hücrlerin yüzeyine gömülür (MHC I ve MHC II kompleslerinin bir parçası olarak). Özellikle sonradan kazanılmış (adaptif) bağışıklık hücrelerimiz (B ve T hücreleri) ve diğer doğuştan gelen bir takım hücrelerimiz, yüzeyinde bu garip molekülleri (virüs parçaları) sergileyen yapıları anında tanırlar. B hücreleri onları nötralize eden antikorlar yaptıkları gibi (humoral bagışıklık), B ve T hücreleri uzun süre yaşayabilen hafıza hücrelerine dönüşebilir ve vücudumuza virüs girdiğinde daha güçlü bir tepki verebilirler (hücresel bağışıklık).
Hayvan deneylerinde aşının ferformansı müthiş…
Nesrin Özören’in izniyle
Nesrin Hoca ve grubunun aşısı, diğer aşıların tersine oda sıcaklığında bile (25-37 oC) 30 günden daha fazla bir süre kararlıdır. İnanılmaz!… Afrika’nın sıcak ücra köşelerine bile rahatlıkla taşınıp yapılabilir…
Tüm bu zellikleri ile hiç bir aşıta benzemiyor… Biraz Protein-bazlı aşılara benzese de…
Prof. Dr. Nesrin Özören, Covid-19 salgının öncesinde zerrecik teknolojisini kullanarak kuş gribi aşısı geliştirmişler. 2009 yılından bu yana yapılan çalışmalar sonucu bulunan bu teknolojiye Çin, ABD, Japonya ve Avrupa’dan patent almışlar…
Klinik fazlara gelsin. İlk gönüllü ben olacağım.
Kaynaklar:
Distinct roles of TLR2 and the adaptor ASC in IL-1β/IL-18 secretion in response to Listeria monocytogenes. N Özören, J Masumoto, L Franchi, TD Kanneganti, M Body-Malapel, …The Journal of Immunology 176 (7), 4337-4342.
Overexpressed NLRC3 acts as an anti-inflammatory cytosolic protein. Y Gültekin, E Eren, N Özören – Journal of innate immunity, 2015.
NLRC3 protein inhibits inflammation by disrupting NALP3 inflammasome assembly via competition with the adaptor protein ASC for pro-caspase-1 binding. E Eren, M Berber, N ÖzörenJournal of Biological Chemistry 292 (30), 12691-12701.
The NLRP3 inflammasome: a new player in neurological diseases. E Eren, N ÖzörenTurkish Journal of Biology 43 (6), 349-359
Method for antigen delivery. AC Sahillioglu, N OzorenUS Patent 9,725,491.
HİKMET GEÇKİL