Aşıların bulunması ile birlikte gerçekleşen bağışıklama çalışmaları ve temiz içme sularının temini, 20. Yüzyılın en önemli halk sağlığı uygulamaları olmuş ve dünya halk sağlığı açısından muazzam başarılar elde edilmesine olanak vermiştir. Keza bazı bulaşıcı hastalıklar yeryüzünden tamamen silinmiştir. Örneğin 1959 yılında ilk kez gündeme alınan Çiçek Hastalığı Eradikasyon programı ile tüm dünyada etkin bir aşılama yapılmış ve 20 yıl içinde çiçek hastalığı sonlandırılmıştır. Aşılama sanki yalnızca bebek ve çocukluk dönemlerinin bir uygulaması gibi algılansa, sağlıklı bir insan hayatı için insan yaşamının tüm dönemlerinde yer alması gerekli olan bir durumdur. Özellikle çocukluk döneminde yaptığımız aşıların bazıları ömür boyu bağışıklık sağlamasına rağmen, maalesef ki bazılarının yaşamımızın ileriki dönemlerinde tekrar uygulanmasını gerektirmektedir. Özellikle yaşam sürecimiz içinde sağlığımızla ilgili ortaya çıkan risk faktörlerine bağlı olarak da bazı aşıları uygulama gerekliliği doğmaktadır. Tüm bunların yanında bağışıklık sistemimiz ileri yaşlarda azalmaya başlamakta ve özellikle yaşlılık döneminde iyice zayıflamaktadır. Bulaşıcı hastalıklara karşı bir ömür boyu bağışıklama sağlayabilmek ve onlarla olan savaşımızda başarılı olabilmek için, yalnızca çocukluk dönemlerinde değil erişkin yıllarımızda da aşı olmamız gerekmektedir. Erişkin bağışıklama, sağlımızın korunması açısından çok önem arz etmektedir. Sağlıklı bir toplumun ancak sağlıklı bireyler tarafından oluşturulduğu unutulmamalıdır.
Erişkinlik dönemi aşılarını şu şekilde sıralayabiliriz:
TETENOZ AŞISI: Erişkin döneminde ve özellikle gebe bağışıklamasında uyguladığımız çok önemli bir aşıdır. Tetenoz hastalığı Clostridium Tetani denilen mikroorganizma ile oluşturulan, şiddetli kasılmalarla devam eden ciddi bir hastalık tablosu ve sonrası ölümle sonlanan bir hastalıktır. Hastalık insanlara kontamine olmuş cisimlerle yaralanmalar, toz, toprak, özelikle yeni doğanlarda göbek kordonu ile bulaşabilir. Tetenoz aşısı bebek ve çocukluk dönemlerinde uygulanmasına rağmen kalıcı bağışıklık sağlanmamaktadır. Özellikle gebelerde hiç tetenoz aşısı ile aşılanmamışlar ise iki doz tetenoz aşısı yapılmaları sağlanmalıdır. Bu dönemde yaptığımız bu aşılama ile hem anneyi hem de bebeği tetenoz hastalığına karşı korumuş oluyoruz. Doğurganlık çağındaki kadın ve gebelerin aşılamasında 5 doz Td (tetenoz aşısı) olmaları doğurganlık süresince bağışıklama sağlayacaktır. Daha önceki aşılamaları ile ilgili bilgi alamadığımız tüm erişkinler 3 erişkin doz Td aşısı yapılarak primer aşılaması sağlanmalıdır. Bu kişiler her 10 yılda bir Td aşısı ile aşılanmalıdır. Ayrıca erişkin tip Td aşısı kişilerin yaralanmaları, kazaları sonrasında da kişinin aşı geçmişine bakılarak uygulanmaktadır.
HEPATİT B AŞISI: Hepatit B virüsü enfeksiyonu çok ciddi sonuçları olan bir enfeksiyondur. Siroz, karaciğer kanseri, kronik hepatit, Hepatit B virüs enfeksiyonu sonrasında görülür. Ayrıca bu kişiler yeni enfeksiyonlar için de rezervuar görevi görürler. Dünya Sağlık Örgütü tarafından da ülkemiz gibi orta/düşük Hepatit B endemisitesi görülen ülkelerde, rutin çocukluk çağı aşılamalarına destek olarak ileri yaş grubu veya Hepatit B risk gruplarını hedef alan aşılama stratejileri önerilmiştir. Bu risk gruplarını özetle şöyle sayabiliriz.
-Tüm sağlık çalışanları, sağlık kurumlarında çalışan temizlik elemanları
-Hasta ve hasta çıkartıları ile teması olan tüm sağlık çalışanları
-Tıbbi atık yönetiminde çalışan kişiler
-Hemodiyaliz hastaları, sık kan ve kan ürünü kullanmak durumunda kalan kişiler
-Solid organ, kemik iliği nakli adayları ve alıcıları
-Hepatit B taşıyıcılarının aile içi temaslılardan aşısız olanlar
-Hepatit B dışında kronik karaciğer hastalığı olanlar
-Güvenlik personelleri, kazalarda afetlerde ilk yardımda bulunan kişiler
-Berberler, kuaförler, manikür, pedikürcüler
-Ceza ve ıslah evlerinde kalanlar, çalışanlar
-Zihinsel engelli bakım evinde kalanlar, yetiştirme yurtlarında kalanlar
-Madde bağımlıları, eşcinsel, biseksüel kişiler
Ayrıca bu risk gruplarının dışında hekimlerin yüksek risk nedeniyle aşı uygulamasını uygun bulduğu kişiler de bu aşılamaya dahil edilir.
HEPATİT A AŞISI: Hepatit A hastalığı yine Hepatit A virüsü tarafından oluşturulan karaciğer hastalığıdır. Virüs ile kontamine olmuş su, gıdalarla ağız yoluyla bulaşan bir enfeksiyondur. Hepatit A aşısı çocukluk döneminde yapılmasına karşın, yetişkin risk gruplarında da uygulanan bir aşıdır. Yetişkinlerde 6 ay ara ile iki doz şeklinde uygulanmaktadır.
Hepatit A için risk gruplarını şu şekilde sayabiliriz:
-Kronik karaciğer hastalığı olanlar
-Kronik Hepatit B/ Hepatit C enfeksiyonu olanlar
-Pıhtılaşma bozukluğu olanlar
-HIV/AIDS hastaları
-Solid organ ve kemik iliği nakli aday ve alıcıları
-Eşcinsel/ biseksüel kişiler
-Kanalizasyon işçileri
Hepatit A aşılaması öncesi antikor düzeyi değerlendirilmesi de önemlidir.
İNFLUENZA(GRİP) AŞISI: Halk arasında grip olarak tarif edilen influenza hastalığı, influenza virüsleri tarafından oluşturula bir hastalıktır. En sık kış aylarında görülmekle birlikte mart, nisan aylarında da karşımıza çıkmaktadır. Her yıl dünyada 1,5 milyara yakın insanın bu hastalığa yakalandığı bildirilmiştir. Grip hastalığı da toplumsal olarak ciddi halk sağlığı problemleri yaratabilmektedir.
Grip aşısını her yıl uygulamaktayız. Gebeler, 65 yaş üzerindeki kişiler, 5 yaş altındaki çocuklar, sağlık çalışanları, astım, KOAH gibi kronik akciğer hastalığı olanlar, kronik kalp hastaları, böbrek ve karaciğer yetmezliği olanlar diyabet, kanser gibi hastalıkları olanlar, immün sistemi baskılanmış kişiler, toplu yaşamak zorunda olan huzurevi, bakımevi gibi yerde kalanlar; grip hastalığı için risk faktörü olan kişilerdir. Bu kişilerin öncelikle aşılanması hastalığın seyri açısından çok önemlidir.
PNÖMOKOK (ZATÜRRE) AŞISI: Pnömokok aşılaması erişkin bağışıklamada önemli bir yer tutmaktadır. Streptecoccus pnomonia bakterisinin değişik suşları tarafından bakteriyel pnömaniyi (zatürre) önlemek için yapılır. Maalesef Streptococcus pnomonia özellikle risk altında olan küçük çocuklar ve 65 yaş üzeri kişiler arasında tüm dünyada önemli mortalite ve morbidite nedeni olmuştur. Ülkemizde 2008 yılından itibaren Genişletilmiş Bağışıklama Programı kapsamında çocukluk dönemi aşılamalarında yer almış, oldukça başarılı sonuçlar elde edilmiştir . Erişkin pnömokok aşılaması da, hem sağlık personellerinin farkındalığının artması, hem de halkın bilinçlendirilmesi ile daha yüksek oranlara ulaşacaktır. Ülkemizde şu anda 13 valanlı konjuge pnömokok aşısı (KPA 13) ve 23 valanlı polisakkarit pnömokok aşısı (PPA23) bulunmaktadır. Bu aşılar yüksek risk grubunda bulunan kişilere yapılmaktadır. Bu risk gruplarını şöyle sıralayabiliriz: 65 yaş üzeri olan kişiler, kronik kalp hastalığı özellikle kardiyak yetmezliği olanlar, astım hastaları dahil kronik akciğer hastaları, diabetes mellitus (şeker hastaları), kronik böbrek hastaları, immünsupresif verilen hastalar, kanserler, kronik karaciğer hastalığı olanlar, fonksiyonel veya anatomik aspleni, solid organ transplantasyonu olan hastalar. Bu kişiler özellikle Aile Sağlığı Merkezlerinde aile hekimlerine başvuru yaparlarsa durumlarına uygun aşılama takvimi ile ücretsiz aşılarını olabileceklerdir .
CORONAVİRÜS AŞISI: Yaklaşık bir yılı aşkın bir süredir tüm dünyayı olduğu gibi ülkemizi de etkisi altına alan Covid- 19 pandemisi ile mücadelemiz devam etmektedir. Bir yıl gibi kısa sürede farklı ülkelerde, farklı teknolojilerle geliştirilen coronavirüs aşıları bir mucize gibi mücadelemize güç katmıştır. Artık alınan toplumsal koruyucu tedbirlere ek olarak, toplumsal bağışıklama ile de bu pandemiyi sonlandırmada önemli bir adım atmış oluyoruz. Şu an ülkemizde Sinovac ve Biontech olmak üzere iki farklı aşı uygulanmaktadır. Sağlık Bakanlığı’nın belirlediği aşılama öncelik sırasına uygun olarak kişilere bir ay ara ile iki doz aşı uygulaması yapılmaktadır. Öyle görünüyor ki pandemi bitse bile coronavirüs insanlığın hastalık listesindeki yerini devam ettirecek ve bu aşılar daha gelişerek gündelik uygulamalarımızda yerini alacak.
SEYAHAT AŞILAMALARI: Dünyada ülkemizden farklı olarak bazı bulaşıcı hastalık risklerinin yüksek olduğu endemik yerler bulunmaktadır. Bu nedenle seyahat edilecek bölgeye göre kişilere bazı aşılar yapılmaktadır. Bu uygulamalar Dünya Sağlık Örgütü’nün ‘’İnternatinal Travel and Health’’ Programı doğrultusunda Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü’ne bağlı seyahat sağlığı birimlerinde gerçekleştirilir. Sarı humma, meningokok (menenjit), tifo bunlardan bazılarıdır. Örneğin hac-umre gibi ziyaretlerini gerçekleştirecek kişilere de meningokok aşılaması (menenjit) yapılır.
Bu aşıların dışında erişkin bağışıklamada önemli bir kompanent olan HPV (Huma Papillom Virus) rahim ağzı kanseri aşılaması da mevcuttur. Kanser ile kesin olarak ilişkilendirilmiş bir virüs olması ve bu virüse karşı geliştirilmiş bir aşı olması bakımından çok önemlidir. Kadın kanserleri arasında oldukça önemli bir yer tutan rahim ağzı kanserini farklı bir yazımın konusu olarak ele almayı uygun bulduğum için burada kısa bir hatırlatma olarak bahsetmek istedim. Umarım bu aşılar da en kısa zamanda Ulusal Aşı Takvimimizde yer alır ve biz hekimler olarak ücretsiz bir şekilde uygulama olanağına sahip oluruz.
Dünyada ve tabi olarak da ülkemizde yaşadığımız bu pandemi döneminde belki de toplumsal hafızamızda en çok yer edecek çıkarsamalardan biri de toplumsal bağışıklığın öneminin bir kez daha anlaşılması olacaktır. Belki de koruyucu sağlık hizmetlerine gönül veren hekimlerin en çok yüzünü güldüren de, erişkin dönemi aşılamanın öneminin anlaşılması olmuştur. Çocukluk çağında yakalamış olduğumuz başarılı aşılama oranlarımızı, çok yakın bir gelecekte erişkin aşılamada da yakalayacağımızı umut ediyorum.
Sağlıklı bir toplum ancak sağlıklı bireylerle oluşur. Aşılar da bu hedefe ulaşmanın önemli bir yapı taşıdır. Hem yaşadığımız bu pandemi sürecinden kurtulmak hem de daha sağlıklı bir toplum için “Haydi büyükler, hep birlikte aşıya!” diyorum.
Sağlıklı, bağışıklanmış nice günlere.
KAYNAKLAR:
- Geçmişten günümüze pandemi tarihi
- Sağlık Bakanlığı Genişletilmiş Bağışıklama Programı
- Sağlık Bakanlığı Risk grubu aşılama genelgesi
- Türk Klinik Mikrobiyoloji ve infeksiyon hastalıkları derneği erişkin bağışıklaması çalışma grubu raporu
- www.asınedir.com
- www.asi.sağlik.gow.tr